Jan Eijken, RK pastor en betrokken bij diverse migrantenkerken

De kerk verandert, en de massaliteit komt niet meer terug. Toch is er ook goed nieuws: er zijn ruim 100 honderd bloeiende kerkgemeenschappen in de stad.

Jan Eijken en enkele leden van de Portugeestalige geloofsgemeenschap (Foto Robin Butter)

Jan Eijken, pastor bij parochie Maria Sterre der Zee werkt al decennialang met tientallen migrantenkerken in Den Haag. Hij schat in dat er in de stad tussen de 65 (officieel aantal) en zo’n 120 verschillende kerkgemeenschappen uit andere culturen en landen actief zijn.  Kerken hebben soms vier diensten met andere voorgangers en in verschillende talen op zondag. Maar kleine groepen huren soms ook ruimtes in buurthuizen.

Migranten brengen het christendom terug

Ondanks enkele kerksluitingen in Den Haag is hij dus optimistisch over de toekomst. “Religie is actueel, en belangrijk: er komen steeds meer jonge, levendige kerkgemeenschappen bij in Den Haag. Het publieke debat is gefixeerd op de islam. Maar vergeet niet dat migrantengemeenschappen het christelijke geloof weer terugbrengen naar Nederland, vooral in de grote steden. Zo’n 40 procent van alle migranten zijn christenen.”
Haagse kerken moeten zich wel wíllen openstellen voor nieuwe gelovigen. “Veel kerken zijn erg gefocust op hun eigen overleven: dit brengt hen in een onvermijdelijk isolement en is uiteindelijk de dood in de pot. Je moet je naar buiten richten en bijdragen aan de nieuwe samenleving.”

Eijken heeft lang gewerkt met de Portugese katholieke gemeenschap in de stad, die ook open staat voor Brazilianen en Portugeessprekende Afrikanen uit Angola, Mozambique, Guinee Bissau en Kaapverdië. Eijken hielp eerst mee om de gemeenschap in te bedden bij de lokale Willibrordparochie in de Schilderswijk, volgens hem de beste proeftuin van de samenleving van de toekomst. Later, na een zware financiële crisis en reorganisatie van die parochie, is de gemeenschap verhuisd naar de Marlotkerk, vlakbij Mariahoeve.

Eijken: “De bijdrage van katholieke migrantengemeenschappen aan de lokale parochie is onontbeerlijk, maar is niet altijd eenvoudig. Je moet van twee kanten open willen staan. De cultuur en achtergronden van migranten passen vaak niet in het referentiekader van de witte kern van de kerk. En ja, ook omgekeerd. Het ligt niet altijd aan het witte bestuur of zo. Soms is het gewoon toevallig een oer-conservatieve voorganger uit een ander land, die de vrouwen de kerk uitjaagt.”

Hoe reageer je op een andere beleving van het geloof?

“We organiseren al ruim 20 jaar internationale eucharistievieringen in de stad, een groot feest voor alle betrokken gemeenschappen, maar ze leveren ook veel spanningen op met lokale parochies. Het gaat niet echt van een leien dakje.” Veel autochtone gemeenschappen weten niet zo goed raad met andere belevingen van het geloof. Hoe ga je om als er in ‘jouw’ kerk, die je hebt verhuurd aan Ghanezen, bijvoorbeeld een soort van duivelsuitdrijving wordt gehouden. Maar als je je erg strak opstelt, en strak vasthoudt aan je eigen katholieke cultuur, komt de verbinding en het gesprek er nooit. Eijken: “Je ziet nu dat Afrikaanse migranten steeds meer gecharmeerd raken van de Pinksterkerken, waar ze zich als zwarte mensen meer geaccepteerd voelen dan in de Haagse katholieke kerken.”

Het zijn vooral missionaire ordes, de Witte Paters, missionarissen SVD en zusters SSPS, die volgens Eijken werkelijke bruggen kunnen bouwen in de stad, tussen verschillende culturen. De paters en zusters zijn zelf uitgezonden geweest, in allerlei delen van de wereld, hebben veel gezien, relativeren de verschillen en bemiddelen bij conflicten. Ze kunnen goed omgaan met religieus-culturele tradities en spreken verschillende talen. Eijken: “Ze doen fantastisch werk.”

”Tijdens mijn studie theologie en de pastorale stages was leerpunt nr. 1: leren luisteren naar degene die een beroep mij doet. Ik kom voor iedereen op, of je nu illegaal bent of afkomstig uit een witte kerk, dat maakt toch niet uit. Elk individueel levensverhaal - getekend door mooie herinneringen maar ook door trauma's en crisissituaties – is deel van een zoektocht naar zingeving: geen eenvoudige taak in onze huidige ingewikkelde maatschappij. Wie is mijn gids, mijn coach in deze individualistische maatschappij?”
Objectief en onafhankelijk blijven, dat is voor Eijken belangrijk. ‘En je moet mensen nooit dwingen om te assimileren. Als je mensen dwingt, krijg je vervreemding. Op zondag willen de verschillende culturen even lekker bij elkaar kunnen zijn, de dienst is ook gewoon een uitje. ‘Op zondag willen we onszelf zijn’, hoor je vaak. Mensen integreren al de hele week, in hun werk, op school, in de winkel.” Daarnaast is er verschil tussen de verschillende generaties migranten. Eijken: “De eerste generatie migranten was op zichzelf, volgende generaties zijn veel meer zoekende wie ze zijn, waar ze bij horen.”

R.K.-kerk Onbevlekt Hart van Maria (Marlotkerk)

Brabanders in Den Haag: zij tegen de rest

“Natuurlijk, je importeert ook veel problemen. Als er in Brazilië verkiezingen zijn, kun je dat hier in de kerk merken. En als er in Burundi gevochten wordt, stijgen ook hier de spanningen tussen verschillende groepen. Je moet gewoon veel weten van andere landen, als je de ontwikkelingen hier wilt begrijpen. En dingen niet op de spits drijven door zelf stelling te nemen, je moet het rustpunt zijn. Maar weet je, toen vroeger de Brabanders in Den Haag kwamen, was het toch niet veel anders. Die zaten ook eerst in de Schilderswijk bij elkaar. Zij tegen de rest.“

In het werk van Eijken in multicultureel Den Haag draait het altijd om twee dingen: de intra-religieuze dialoog tussen autochtone en migrantenkerken en de interreligieuze dialoog tussen christenen, moslims, joden, boeddhisten, hindoe en atheïsten. De interreligieuze dialoog is wel minder geworden in de afgelopen jaren, merkte Eijken. De aanslag van 9/11 en internationale spanningen hebben hun weerslag ook in Den Haag. “Vroeger hadden we meer gezamenlijke religieuze vieringen in de stad zoals het lichtjesfeest in de Houtzagerij. Maar de gezamenlijkheid is een beetje verdwenen”. Corona heeft aan de onderlinge afstand bijgedragen. ‘Corona verpest heel veel positieve ontwikkelingen. Je moet elkaar toch spreken om verder te komen. Ook het opbouwwerk wordt door de afstand heel moeilijk gemaakt. Echt erg.”

Leuk artikel? Lees dan het verhaal achter de Onbevlekt Hart van Mariakerk, een van onze andere Verhalen van de stad en blogs, of ga naar onze achtergrondinformatie over de serie 'Geloven in verandering.'

In zijn proefschrift ‘Strijd om betekenis’ kijkt Jan Eijken terug op tien jaar werken in de Schilderswijk, tussen 2000- 2010. Ondanks veel goede bedoelingen lukte het vaak niet om elkaar echt te bereiken, diezelfde taal te spreken en die ene Wereldkerk te zijn. “Nu denk ik ook: laat kerken maar een duidelijk profiel opstellen. Wees expliciet. Wie ben je, voor wie sta je. Dat is veel duidelijker. Dan weet je waar je terecht kunt en waar je je thuis kunt voelen. Vertrouwen opbouwen duurt gewoon lang.”