Evangelische Broeder Gemeente – interview met Christine Welschen
Soms merkt Christine Welschen, dominee van de Evangelische Broedergemeente (EBG) met zo’n 400 Surinaams-Nederlandse leden, dat een gemeentelid het contact plotseling mijdt. Dan weet zij dat er iets aan de hand is.
Christine Welschen, dominee van de Evangelische Broedergemeente (Foto: Robin Butter)
“Het gebeurde niet zo lang geleden. Een jongste kind, de puberdochter, was door de politie opgepakt en 7 uur lang onterecht vastgezet, verdacht van gebruik van lachgas. Dat was niet waar. Maar ze werd vastgehouden, gewoon omdat zij voor de politie verdacht was vanwege haar uiterlijk en in het donker met vrienden op straat liep. De moeder was boos op iedereen die wit is, dan hoeft zij mij ook even niet.”
EBG steunt BLM-beweging
Welschen, afkomstig uit Zwitserland en in Duitsland afgestudeerde theologe, vertelt liefdevol, genuanceerd en vooral leerzaam over de omgang met de gevolgen van kolonialisme, racisme en de generatiekloof in de Surinaamse geloofsgemeenschap van de EBG. Over de zwijgzaamheid en de pijn in gezinnen, waar moeder cultureel gezien maar één taal spreekt, die niet overeenkomt met de belevingswereld van haar kinderen. “Surinaamse jongeren komen dan vast te zitten tussen de verwachtingen van school en de verwachting van hun moeder. En ze zijn dan boos en soms radicaal, ook vanwege het racisme in onze samenleving wat zij veel te vaak meemaken.
Op school wordt iets anders verwacht van een kind als individu dan thuis, waar je je als kind vaak moet schikken. In de gezinnen verschilt soms ook de houding tegenover het verleden: toen ik vele jaren geleden in Nederland aankwam, hoorde ik vaak dat jongeren excuses wilden voor het verleden, ook van ons zendelingen in Suriname. Terwijl hun grootmoeders vonden dat juist veel missionarissen in die tijd goed waren voor hun Surinaamse voorouders. Want ze leerden hen lezen en schrijven, en brachten na de vrijlating van de slaven ontwikkeling.” De situatie is inmiddels veranderd. De EBG steunt nu ook de Black Lives Matter beweging."
Het is een zeer complexe geschiedenis, die de dominee zeker in aanloop naar de jaarlijkse herdenking van het slavernijverleden Keti Koti actief stimuleert. “Het is heel belangrijk om samen te herdenken wat er is gebeurd. Alleen zo kunnen we naar een nieuwe gedeelde toekomst gaan.”
Grote rol voor muziek in de liturgie
De EBG, waarvan de leden ook wel de Hernhutters of Moravische Broeders worden genoemd, stamt uit de 18e eeuw en telt wereldwijd nog zo’n 800 000 leden, vooral in Afrika, Midden- en Zuidamerika en in het Caribisch Gebied. In de beweging, nauw verwant aan protestantse stromingen zoals te vinden in de Lutherse kerk en het calvinisme, zijn bemoedigende dagteksten heel belangrijk. De EBG verspreidde zich vanuit het landgoed in Saksen van de oprichter, Graf L. von Zinzendorf door Europa en later als missiekerk door verschillende continenten. In de liturgie en spiritualiteit is de rol van muziek heel groot. In Suriname sloten met name Creolen zich aan bij de EBG, omdat de muziek beter in de smaak viel dan die van andere Nederlandse kerken. Nederland telt nu acht EBG gemeentes (Amsterdam, Bijlmer, Utrecht, Den Haag, Rotterdam, Noord-Holland, Zeist, Diaspora met als centrale plek het missiehuis in Zeist.)
Hulp bij de Bijlmercrash
Christine Welschen is een van de twee vrouwelijke dominees in de EBG in Nederland. Haar man is ook predikant en zit in de centrale kerkleiding van de EBG. Samen kwamen zij 35 jaar geleden voor het eerst naar Nederland, en werkten acht jaar onder meer in de EBG-gemeente van de Bijlmer. Ze verleenden hulp bij de vliegrampen van zowel de Zanderij als ook de crash op de Bijlmer, maar bouwden ook de school Creschendo op.
Welschen droomde als studente in de 70-er jaren om naar Zuid-Amerika gegaan, om - geïnspireerd door de bevrijdingstheologie - radicale maatschappelijke veranderingen te ondersteunen. Maar het werd Nederland, en ook daar lag een grote uitdaging .“De Surinamers, die toen in de Bijlmer kwamen waren voor de oorlog in eigen land gevlucht. In de Bijlmer moest je zelf overleven, zonder hulp van witte buren. Dat is overigens een groot verschil met de situatie hier in Den Haag waar veel Hindoestanen wonen. Die zijn vaak vrijwillig gekomen, op zoek naar opleidingen en maatschappelijke kansen. Zij hebben zich na aankomst opgetrokken aan hun witte buren, geleerd hoe het hoorde in Nederland en zich snel aangepast.”
Na de jaren in de EBG Noord-Holland (waar ze ook haar vicariaat heeft gedaan – de opleidingsfase van 3 jaar als dominee) en in de Bijlmer, vertrok Welschen in 1994 als dominee naar Oost-Berlijn, en in 1999 als vrijwilligster naar Bosnië. Daarna volgde een periode in Kleinwelka in Oost-Duitsland, voordat ze 10 jaar geleden in Den Haag werd benoemd.
Wijkgebouw 'Uw koninkrijk kome" (foto: Robin Butter)
Begin van benoeming in Den Haag niet makkelijk
“In het benoemingssysteem van de EBG ben je als voorganger steeds je wortels kwijt, maar daardoor kun je ook beter aansluiten bij je gemeente, want de gemeente is dan de instantie, die je wegwijs maakt in de omgeving.” Het begin was niet gemakkelijk: haar gemeente verloor eerst twee predikanten die overleden nog tijdens hun ambtsperiodes, en vervolgens volgde Welschen een predikant op, die een pinksterachtige theologie had. Daarnaast had de witte penningmeester van de gemeente gefraudeerd met gemeentegelden en de gemeenschap had lang geen predikant gehad, met alle gevolgen van dien. Welschen: “Je merkte dus dat ieder wit persoon in de gemeente dus meteen verdacht was.” Maar toch is zij trots op de veerkracht van haar gemeente en de steun door de Oudstenraad.
Welschen is blij dat de opleiding lang en intensief is binnen de EBG, niet alleen in de theologie maar ook in transculturele psychologie en coaching. “Anders red je het niet. Zeker in de Surinaamse gemeenschappen, maar ook in individuele families zitten de wonden van slavernij en racisme heel diep. Dat wil ik voelen en begrijpen.” Zo kan de dominee voor sommige gezinnen van de Haagse EBG-gemeenschap een belangrijke bruggenbouwer binnen de familie worden. In haar aanpak staat het versterken van de eigen kracht voorop. Ze waakt voor afhankelijkheid. “Ik ga in principe nooit mee bij gesprekken met school of de dokter. Mijn gemeenteleden zijn slimme mensen, alleen soms met een gebrek aan de kennis hoe een individuele samenleving functioneert en wat weinig gezagsafstand met zich meebrengt: namelijk méér eigen verantwoordelijkheid.”
Cultureel stotteren
“Veel Surinaamse gezinnen hebben nooit geleerd om goed met elkaar te praten over het verleden, volgens het motto: We weten het toch. Maar voor iedere generatie is dit anders. Het ‘we weten het’ verdwijnt in NL en heeft voor andere generaties andere gevolgen. Hoe draag je als gezin de pijn van de verschillende invullingen als je elkaar niet verstaat?” Welschen helpt daarom soms bij botsingen tussen moeders en kinderen die ontstaan door teleurstellingen. “Surinaamse kinderen krijgen te vaak en te snel de stempel ‘ADHD’ of ‘autisme’ opgedrukt. Dat is onterecht. Ik noem dit ‘deze kinderen stotteren cultureel’, dáár moet je bij helpen. Het is net als bij tweetalige kinderen. Die hebben meer tijd nodig om helder te articuleren, maar dan hebben ze ook twee moedertalen.”
De situatie in Surinaamse gezinnen is door de koloniale geschiedenis anders dan die van bijvoorbeeld Marokkaanse gezinnen in Nederland. “Marokkaanse migranten moesten alles nieuw leren, vooral de Nederlandse taal. Daarbij leerden ze ook automatisch veel over de Nederlandse cultuur met zijn individualisme en omgaan met het feit dat er weinig gezagsafstand is.”
Surinaamse migranten spreken gewoon Nederlands, en niemand leert hun de Nederlandse culturele waarden zoals individu zijn, intrinsiek mogen leren of te debatteren zonder dat iemand het gelijk aan zijn eigen kant moet hebben. Welschen: “Niemand leert hen ook op welke manier het individualisme verschilt van collectivisme, en dat de geringe gezagsafstand betekent dat je je eigen verantwoordelijkheid anders invult dan in Suriname, waar gezag en respect veel belangrijker zijn.” Zo zijn Surinaamse jongeren vaak boos op wat zij in de samenleving hier mee moeten maken. Tegelijkertijd begrijpen hun ouders en vooral grootouders de woede niet, want de oudere generatie heeft zich aangepast, en is redelijk gezagsgetrouw. Dat wordt dan ook van de kinderen verwacht. “Maar in een Nederlandse school wordt verwacht dat deze kinderen leren individu en uniek te zijn, en zich niet altijd aan te passen. Je merkt het in onze kerk: jongeren komen niet zo gemakkelijk naar de dienst, ze voelen zich klein en soms kleingemaakt. De leiders in de kerkgemeenschap zijn vaak 50 plus, en dus burgerlijk."
'Wij-gevoel' is heel belangrijk
En er is nog een verschil tussen de generaties. Ook in de Haagse wijkcultuur moet je je als Surinaamse jongere manifesteren, als individu binnen een groep. Terwijl oudere Surinamers juist de gemeenschap, het ‘wij Surinaamse Nederlanders’ willen uitstralen.” Welschen valt op: “Het wij-gevoel is heel belangrijk. En het kan er ook binnen onze gemeenschap ertoe leiden dat groepen onbewust te gemakkelijk nieuwkomers uitsluiten. Immers, als het ‘wij’ vanzelfsprekend is, hoef je over waarden en normen niet meer te praten, en dan voelen mensen elkaar aan.”
Welschen probeert daarom het gesprek en de openheid binnen de EBG, niet alleen over groepsnormen, maar ook over gevoelige thema’s als homoseksualiteit te stimuleren. Er is ook een steunverklaring uitgegaan naar Black Lives Matter. “Natuurlijk is het bij ons een pijnpunt dat de leiding van de EBG wit is. Er zijn nog te weinig Surinamers die de lange opleiding gevolgd hebben.”
Corona heeft verschillende effecten gehad op haar werk. Welschen:”Er zijn oudere gemeenteleden die psychisch achteruit zijn gaan. Sinds de eerste lock-down sturen we wel elke dag per what’s-app een bemoediging uit aan iedereen. Zo bereik je gelukkig ook leden die eerder niet naar onze diensten kwamen."
Leuk artikel? Lees dan het verhaal achter het wijkgebouw 'Uw Koninkrijk kome', een van onze andere Verhalen van de stad en blogs, of ga naar onze achtergrondinformatie over de serie 'Geloven in verandering.'